Błonica została praktycznie wyeliminowana w Europie dzięki szczepieniom, niemniej nadal stanowi zagrożenie w endemicznych rejonach Azji, Afryki, Ameryki Południowej. Przypadki importowanej błonicy są zgłaszane co roku. Unia Europejska oferuje kilka szczepionek multiwalentnych dla dzieci, młodzieży i dawek przypominających dla dorosłych, zwłaszcza starszych. Prawdziwe ryzyko stwarzają tzw. ruchy antyszczepionkowe, które w niektórych regionach kraju obejmują 0,5% niezaszczepionych dzieci i zagrażają osiągnięciu odporności populacyjnej (herd immunity).

W poprzednim numerze „Leku w Polsce” (nr03/2025) wyjaśniałam, skąd się wzięły łacińskie nazwy lues i syphilis. Kontynuując temat, opiszę etymologię nazw polskich określających wiadomą chorobę.

Zanim do nich przejdę, jeszcze kilka słów o terminie syphilis. Wiemy już, co opisywałam w poprzednim numerze, że nazwę stworzył włoski poeta Girolamo Fracastoro w swoim poemacie Syphilis sive morbus Galicus – „Syfilis albo choroba galijska” i wzięła się ona od imienia Syphilus, które nosił pewien pasterz. Skąd jednak takie imię i co ono oznacza? Teorii na ten temat jest kilka: 1. od wyrazu sysphilos – „przyjaciel świń”, gr. σῦς [sys] – „świnia” i φίλος [philos] – „przyjaciel, miłośnik”; 2. od wyrazu symphilos – „kochający wzajemnie”, od gr. συμφιλέω [symphileo] – „wzajemnie kochać”; 3. od imienia Sypilus – według mitologii imię syna Niobe, która została ukarana przez bogów śmiercią swoich wszystkich dzieci; 4. połączenie słów Sypilus + Phyllis, gdzie Phyllis to mitologiczne imię  królewny trackiej, która z żalu za ukochanym zamieniła się w drzewo migdałowe, a jego kształt przypomina ludzi chorujących na kiłę.

Witaminy z grupy B są witaminami rozpuszczalnymi w wodzie, działającymi jako koenzymy enzymów podstawowych dla funkcjonowania komórki.  Spośród 9 witamin to B₁, B₆ i B₁₂ odgrywają szczególną rolę w układzie nerwowym. Ich udział w neurogenezie, mielinizacji, neurotransmisji i regeneracji czyni je niezbędnymi dla rozwoju mózgu, funkcji poznawczych i zdrowia psychicznego. Witamina B₁ odgrywa ważną rolę  w czynności złącza nerwowo-mięśniowego oraz w neuroprzekaźnictwie. Jest również niezbędna w metabolizmie glukozy, gdyż dostarcza energii do procesów zachodzących w komórkach nerwowych, a także do produkcji kwasów nukleinowych, neuroprzekaźników i osłonek mielinowych. Ponadto przypuszcza się, że pełni funkcje antyoksydacyjne. Z kolei witamina  B₆ działa jako koenzym w syntezie neuroprzekaźników (w tym GABA), kluczowych dla komunikacji między komórkami nerwowymi. Natomiast witamina B₁₂ bierze udział w syntezie osłonek mielinowych otaczających i chroniących nerwy obwodowe, ułatwiając ich regenerację. Do istotnych objawów neurologicznych niedoboru tych witamin należy polineuropatia obwodowa, a także osłabiony próg odczuwania bólu, zaburzenia poznawcze. Pojawiają się równiż pojedyncze doniesienia sugerujące związek niedoboru witaminy B₁₂ z występowaniem bólów kręgosłupa.

Zaparcia to częsta dolegliwość wśród pacjentów. Standardowe metody leczenia obejmują preparaty doustne i doodbytnicze. Ciekawą alternatywą są mikrowlewki doodbytnicze. Mała objętość, wysoka skuteczność i wysoki poziom bezpieczeństwa sprawiają, że mogą być z powodzeniem stosowane u różnych grup pacjentów.

Zaparcia definiowane są według Kryteriów Rzymskich IV jako zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego, charakteryzujące się zmniejszoną częstotliwością wypróżnień, trudnościami w oddawaniu stolca lub też uczuciem niepełnego wypróżnienia. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi zaparcia diagnozuje się, gdy u pacjenta występują co najmniej dwa z następujących objawów przez minimum 3 miesiące (z początkiem objawów co najmniej 6 miesięcy przed diagnozą): wysiłek podczas defekacji, grudkowaty lub twardy stolec, uczucie niepełnego wypróżnienia, uczucie przeszkody/blokady w odbycie, konieczność manualnej pomocy przy wypróżnieniu oraz mniej niż 3 spontaniczne wypróżnienia tygodniowo.

Rośliny lecznicze od wieków wykorzystywane są w terapii dolegliwości wątroby oraz układu pokarmowego. Przykładem takich roślin są ostropest plamisty oraz karczoch zwyczajny. Wyciągi z ostropestu zawierają sylimarynę, czyli kompleks flawonolignanów, które wykazują właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne oraz wspierają ochronę i regenerację hepatocytów. Z kolei jednym z kluczowych składników karczocha zwyczajnego jest kwas fenolowy – cynaryna. Dzięki jej obecności wyciąg z karczocha cechuje się działaniem: żółciopędnym, hepatoprotekcyjnym,  przeciwutleniającym, przeciwwirusowym oraz moczopędnym. Oba surowce wspierają prawidłowe funkcjonowanie wątroby, chronią ją przed toksynami i są dobrze tolerowane.

Tegoroczna edycja Światowych Dni Świadomości Niewydolności Serca odbywa się pod hasłem „Niewydolność serca nas nie zatrzymuje”. Szacuje się, że w Polsce z tą chorobą zmaga się ok. 1,2 mln pacjentów, a liczba ta rośnie. Niewydolność serca często rozwija się bez jednoznacznych objawów. Początkowe objawy bywają mylone z przemęczeniem. Do najczęstszych symptomów niewydolności serca należą: duszność, szybkie męczenie się, obrzęki kończyn dolnych, kołatanie serca i ból w klatce piersiowej. Niekiedy pojawia się również nocne oddawanie moczu i nagłe przybieranie na wadze spowodowane zatrzymywaniem wody w organizmie.

– Obrzęki w przypadku niewydolności serca są wynikiem zaburzeń w krążeniu krwi, które prowadzą do zwiększonego ciśnienia w naczyniach krwionośnych. Ten proces jest związany z ograniczeniem zdolności serca do pompowania krwi, co prowadzi do gromadzenia się płynu w płucach i naczyniach krwionośnych. W efekcie, płyn zaczyna wyciekać z naczyń krwionośnych do tkanki podskórnej, powodując obrzęki, które mogą występować w różnych częściach ciała, najczęściej jednak dotyczą kończyn dolnych, twarzy i jamy brzusznej. Obrzęki zwykle pojawiają się pod koniec dnia i mogą zmniejszyć się lub zniknąć po nocy w pozycji leżącej, kiedy płyn zostaje wchłonięty z powrotem – dr n. med. Krzysztof Kępa, kardiochirurg American Heart of Poland.

Dla niektórych osób  pobyt na świeżym powietrzu i spożywanie posiłków poza domem wiąże się z ryzykiem silnej reakcji alergicznej spowodowanej ukąszeniem owadów, pyleniem roślin czy zjedzeniem uczulającego nas produktu. W takich sytuacjach niezbędna jest adrenalina, która powodując skurcz naczyń krwionośnych, szybko likwiduje objawy wstrząsu anafilaktycznego, czyli nagłej, ciężkiej i zagrażającej życiu reakcji alergicznej. Warto jednak pamiętać, że jest to substancja, która wymaga właściwego przechowywania i zachowania należytej ostrożności podczas stosowania – w przeciwnym razie, zamiast stanowić ratunek, może wywołać niepożądane efekty uboczne lub po prostu nie zadziałać w krytycznej sytuacji.

Adrenalina jest lekiem wydawanym na receptę, dlatego jej zakup jest możliwy tylko po konsultacji z lekarzem. Najczęściej jest przepisywana przez alergologów osobom, u których podczas diagnostyki alergicznej, polegającej na wykonaniu testów skórnych lub z krwi stwierdzono silną nadwrażliwość na określone substancje, np. pyłki, jad owadów czy produkty spożywcze. Osoby, które nigdy nie miały wykonywanych takich testów, mogą nie być świadome ryzyka, dlatego – szczególnie w przypadku osób, u których kiedykolwiek wystąpiła silna reakcja alergiczna – bardzo ważna jest diagnostyka.

– Adrenalina to lek, który może uratować życie w przypadku nagłej, ciężkiej reakcji alergicznej. Ważne jest, aby osoby narażone na ryzyko anafilaksji miały zawsze przy sobie autowstrzykiwacz i wiedziały, jak go używać. Nie można też zapominać o najbliższych, aby mogli nam pomóc, również muszą być świadomi zagrożeń oraz mieć wiedzę jak postępować, kiedy pojawią się pierwsze objawy – podkreśla mgr farm. Paulina Milcz, z-ca kierownika Hurtowni Farmaceutycznej Pharmalink.

25 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień DNA ustanowiony na pamiątkę dwóch przełomowych wydarzeń w historii genetyki: odkrycia podwójnej helisy DNA w 1953 r. oraz ogłoszenia zakończenia projektu Human Genome Project – 50 lat później. Współczesna diagnostyka genetyczna zmienia losy pacjentów – pozwala szybciej postawić trafną diagnozę, wykryć chorobę na bardzo wczesnym etapie i wdrożyć leczenie dostosowane do indywidualnych potrzeb. Dla wielu osób oznacza to koniec długiej i często bolesnej drogi przez kolejne nieskuteczne terapie i błędne rozpoznania. 

MSD, międzynarodowa firma z branży biofarmaceutycznej, podjęła decyzję o uruchomieniu hurtowni farmaceutycznej leków i szczepionek przeznaczonych na rynek polski. Zwycięzcą ogłoszonego przetargu został Pharmalink, który nie tylko zapewnił w tym celu odpowiednią infrastrukturę, ale też odpowiada za zarządzanie obiektem, kwestie logistyczne oraz transport leków.

– Posiadanie własnej hurtowni oznacza większą kontrolę nad procesami logistycznymi, stały nadzór nad stanami magazynowymi oraz możliwość szybkiego reagowania na potrzeby rynkowe, dając gwarancję, że nasze leki pozostaną dostępne, gdy są najbardziej potrzebne. Dla pacjentów w Polsce oznacza to szybszy dostęp do potrzebnych leków i szczepionek. Z perspektywy decydentów rozbudowa lokalnej dystrybucji przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa lekowego kraju – podkreśla Borys Podgórny, Commercial Operations Lead w MSD Polska.

– Klient otrzymał od nas pełen pakiet usług – od operacyjnego nadzoru nad hurtownią po transport produktów do odbiorców końcowych. To duże ułatwienie i optymalizacja procesów dla MSD – wyjaśnia Rafał Małolepszy, dyrektor ds. handlowych w Pharmalink.

Łagodna zima i wyższe temperatury sprawiają, że kleszcze budzą się do życia szybciej niż zwykle. Jeszcze niedawno sezon na te pasożyty rozpoczynał się wiosną, a kończył jesienią, jednak dziś ich aktywność trwa niemal przez cały rok. Wcześniejsze żerowanie oznacza większe ryzyko ukąszeń i zakażeń chorobami odkleszczowymi, takimi jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). 

– Kleszcze są niebezpieczne, ponieważ mogą przenosić choroby takie jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Aby się przed nimi chronić, warto przede wszystkim zadbać o odpowiedni ubiór podczas spacerów w lesie, na łąkach czy w parkach. Długie spodnie, bluzy z długimi rękawami i zakryte buty mogą znacząco zmniejszyć ryzyko ukąszenia. Dodatkowo warto stosować repelenty, czyli środki odstraszające kleszcze, które zawierają DEET lub ikarydynę. Po powrocie do domu należy dokładnie obejrzeć całe ciało, szczególnie miejsca takie jak pachwiny, pachy, zgięcia kolan czy skóra głowy, ponieważ kleszcze często wybierają te obszary do żerowania – zwraca uwagę lek. Krzysztof Urban, specjalista medycyny rodzinnej enel-med.

Jak wynika z raportu Czy Polacy znają przepis na dobre życie?, połowa Polaków stosuje niezdrową dla serca dietę, a co trzeci zaniedbuje aktywność fizyczną. 1/4 respondentów po incydencie sercowo-naczyniowym przyznaje się do pomijania dawek leków lub przerywania farmakoterapii bez konsultacji z lekarzem. Równocześnie 3/4 dorosłych Polaków, którzy nie przeszli incydentu sercowo-naczyniowego wskazuje, że nigdy nie miało ocenionego przez lekarza ryzyka w tym zakresie i nie otrzymało zaleceń dotyczących badań profilaktycznych.

Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne określa Polskę mianem kraju o wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym. Z uwagi na ten fakt kluczowe jest edukowanie społeczeństwa na temat zdrowia serca oraz promowanie profilaktyki i rehabilitacji kardiologicznej, której świadomość posiada zaledwie odpowiednio 17% i 47% osób. Stanowi to główny cel kampanii firmy Zentiva „Przepis na dobre życie”, której elementem jest raport „Czy Polacy znają przepis na dobre życie”.

Firma zwiększa swój potencjał rozwojowy w zakresie sposobów podawania leków oraz celowanych terapii komórkowych. Z końcem pierwszego kwartału 2025 r. AstraZeneca zakupiła od firmy Alteogen Inc. licencję na wyłączność na wykorzystywanie ALT-B4, ludzkiego rekombinowanego enzymu hialuronidazy, uzyskanego przy użyciu platformy Hybrozyme™, do opracowywania i komercjalizacji podskórnych formuł dawkowania niektórych leków onkologicznych dotychczas podawanych jako wlewy dożylne (czas trwania procedury ulega skróceniu). Spółka nabyła także firmę EsoBiotec, a tym samym technologię, która umożliwia genetyczną modyfikację komórek opornościowych bezpośrednio w organizmie – skraca to znacząco proces, który dotychczas trwał ok. trzech tygodni (wymagał pobrania komórek, ich modyfikacji, a następnie wprowadzenia ich do organizmu pacjenta).

Cukrzyca wciąż jest poważnym problemem zdrowotnym i ekonomicznym, zarówno w Europie, jak i w Polsce. Szacuje się, że całkowite obciążenie budżetu NFZ kosztami cukrzycy, rozumianymi jako suma leczenia choroby, jej powikłań i cięższego przebiegu schorzeń współistniejących wynosi ponad 6 mld zł. Z kolei średni koszt leczenia jednego pacjenta z cukrzycą jest o 82,5% wyższy od pacjenta tej samej płci i tym samym wieku, ale bez diagnozy. Spadają natomiast wydatki ZUS na świadczenia związane z niezdolnością do pracy spowodowaną cukrzycą, co może wynikać z poprawy dostępu do nowych, refundowanych technologii medycznych w zakresie leczenia i monitorowania cukrzycy. Coraz większy wpływ cukrzycy na system ochrony zdrowia stwarza nadal potrzebę podjęcia kompleksowych działań, również na poziomie europejskim. Raport przygotowany z inicjatywy Forum Ekspertów ds. Cukrzycy pt. „Diabetologia w Polsce na tle Unii Europejskiej. Bilans z okazji polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej” podsumowuje priorytety i działania, które zostały zrealizowane w ostatnich kilku latach w Polsce i UE w zakresie optymalizacji opieki nad pacjentami chorymi na cukrzycę, a także wskazuje wnioski i konkretne rozwiązania na najbliższą przyszłość. 

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba zapalna skóry, charakteryzująca się okresami zaostrzeń i remisji. Do jej głównych objawów należą: suchość skóry, uporczywy świąd oraz zmiany wypryskowe o typowej lokalizacji. AZS dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych, znacząco obniżając jakość życia. Terapia obejmuje unikanie czynników wyzwalających, codzienną pielęgnację skóry oraz leczenie farmakologiczne, głównie miejscowe. Podstawowymi lekami są glikokortykosteroidy (GKS) i inhibitory kalcyneuryny. Wybór terapii jest indywidualny, uwzględnia nasilenie i czas trwania objawów, lokalizację zmian, wiek pacjenta, jego preferencje, a także koszt i dostępność leku. Podniesienie kwalifikacji farmaceutów w zakresie AZS jest kluczowe, ponieważ wiedza o profilaktyce i prawidłowym stosowaniu leków warunkuje skuteczność i bezpieczeństwo terapii.